Bruggelen
regio: Achterhoek en Oost-Veluwe
gemeente: Apeldoorn
plaats: Apeldoorn, Beekbergen
verwervingsjaar: 1949
Korte kenschets
Gevarieerd boslandschap met naald- en loofbos en enkele heideveldjes. Rond het landhuis parkbomen en stinzeflora. In het zuiden stuifheuvels met eikestrubben. Op de Beekbergse Eng ook akkerland.
Archeologie
Op Bruggelen liggen vijf grafheuvels van ongeveer 4000 jaar oud. Tegen de A1 aan ligt een gerechtsplaats uit de Middeleeuwen. De plaats heet Heerenhul en is waarschijnlijk de oudste gerechtsplaats van Gelderland. Naar wordt aangenomen sprak op deze plaats het Veluwse landgericht recht in tegenwoordigheid van de Gelderse graaf, later de hertog. Dat gebeurde al in de 13de eeuw, mogelijk eerder. Ook de inhuldiging van de nieuwe landsheer door de Veluwse ridderschap vond hier plaats.
Historische geografie
Men neemt aan dat de naam Bruggelen een verbastering is van Braclog, een woud dat al in 801 wordt vermeld. Sinds de 16de eeuw komt dit bos onder de naam Engelanderholt voor, als bezit van de Bruggeler- of Engelandermark. Dat wil zeggen dat het gezamenlijk eigendom was van de plaatselijke boeren. De naam Engeland is afgeleid van ‘eng’ of ‘enk’, dit was het geheel van bijeenliggend bouwland van de markegenoten. Later nam het bos als gevolg van overmatige houtkap en door beweiding met vee in betekenis af. Op een kaart uit 1812 is te zien dat de Engelanderenk omgeven wordt door een uitgestrekt heide en stuifzandgebied. Om de enk tegen het zand te beschermen is er een strook bos omheen geplant. Rond 1850, toen de heide niet langer meer nodig was voor de agrarische bedrijfsvoering is men begonnen met het bebossen van de heide, die ook voor een deel spontaan dichtgroeide. Aan het begin van de 20ste eeuw beboste men zelfs een deel van de grote Engelanderenk. In het bos is de rand van de voormalige enk nog terug te vinden als een steilrand.
Verwervings geschiedenis
Na het overlijden van Dr. J. Ooster werd Bruggelen in 1947 van zijn zuster gekocht.
Kastelen en landhuizen
In het bosrijke gebied aan de Engelanderholt liggen twee Noorse huizen. Deze houten bouwwerken zijn als bouwpakket vanuit Oslo ingevoerd, beide werden geleverd door de Strömmen Traeverefabrik uit Christiniania, het huidige Oslo. Het huis Bruggelen en de naastgelegen woning voor de houtvester zijn allebei door dr. J. Ooster besteld, vermoedelijk op basis van een catalogus van de Noorse firma. Allereerst liet hij in 1908 de houtvesterswoning bouwen, waarna in 1911 huis Bruggelen volgde. Vanaf 1880 werden in Nederland houten huizen vanuit Noorwegen ingevoerd, die veelal in een landelijke omgeving werden opgebouwd. Van de 25 overgebleven huizen van de fabriek in ons land staat de helft op de Veluwe. Beide huizen aan de Engelanderholt vallen op door hun zorgvuldige detaillering. De huizen werden opgebouwd op een bakstenen plint. Huis Bruggelen heeft behalve ver overstekende daken ook de bij deze houten huizen veel voorkomende veranda´s en balkons, die hier zijn voorzien van rijk gedecoreerd houtwerk. De ruime tuin rond de twee huizen geeft het geheel een landelijke uitstraling.
Tuin/park
Dr. Ooster legde ook een parkje aan met bijzondere bomen en kruiden. In het parkgedeelte in de omgeving van het landhuis staan niet minder dan 50 tot 60 soorten exotische bomen. Hieronder zijn een amerikaanse beuk, boomhazelaars, een imposante mammoetboom en enkele zelkova’s, te herkennen aan hun korte stam en bezemachtige kroon. Bovendien zaaide hij vele soorten wilde kruiden van rijkere bosbodems. Om de groei hiervan mogelijk te maken liet hij karrevrachten mergelkalk uit Zuid-Limburg aanvoeren. De soorten die hij uitzaaide waren onder andere bosanemoon, winteraconiet, lievevrouwebedstro, geel vingerhoedskruid, gele dovenetel, akelei, boshyacint, zwarte lathyrus, boslathyrus, witte rapunzel, eenbes, daslook, herfsttijloos, wolfskers en kranssalomonszegel.
Flora
In 2002 werden op Bruggelen en de bossen in de omgeving diverse mossoorten aangetroffen die vooral voorkomen in Scandinavie of elders in Europa in hoger gelegen gebieden. Zij vereisen een koel en vochtig milieu. Op Bruggelen werd onder andere het priembladmos gevonden. Tot dusverre bevonden de dichtstbij bekende groeiplaatsen van deze soort zich in de Ardennen en de Eifel. Ook werd het uitgestorven gewaande breed moerasvorkje aangetroffen, een levermos van dood hout. Dat deze soorten juist hier voorkomen heeft ongetwijfeld te maken met de omstandigheid dat op de stuwwal bij Apeldoorn de vochtigste en koelste bossen van de Veluwe aangetroffen worden, vooral aan de noordzijde van stuifheuveltjes zoals in het zuiden van Bruggelen. De zevenster breidt zich uit in de arme bossen rond het stuifzand, waar een grote jeneverbes opvallend aanwezig is. In het gebied zijn vele zeldzame paddestoelen te vinden, waaronder de cantharellen, die zich eveneens uitbreiden.
Fauna
Bruggelen is onderdeel van de verbinding van het bosgebied van de Veluwe met de IJsselvallei. Voor de das en boommarter is deze verbinding van groot belang. In het gebied zijn twee dassenburchten. Samen met het aangrenzende Staatswildreservaat vormt Bruggelen bovendien een belangrijk leefgebied voor edelherten en wilde zwijnen. De boommarter is een vaste bewoner van het landgoed net als vele roofvogelsoorten waaronder de havik en wespendief. Op en rond de hei vertoeven de reptielen van het gebied; zandhagedis, hazelworm en ook ringslang en adder komen hier voor. In de bossen en struwelen zijn boomleeuwerik en geelgors te vinden.
Visie/ toekomstbeeld
Het grootste deel van het terrein is bos. Door middel van geintegreerd bosbeheer worden de natuurwaarden daarvan verhoogd. Streven is een structuurrijk en soortenrijk bos. In delen van het bos wordt helemaal niet ingegrepen in de bosontwikkeling, hier mag het bos zijn eigen gang gaan. Zo kan zich een meer natuurlijk bos ontwikkelen, met veel dood hout, waarvan weer veel andere soorten afhankelijk zijn. De cultuurhistorische elementen in het bos worden behouden of zelfs hersteld, zoals het arboretum, het parkbos en de boerderij. Op de landbouwgronden wordt op ecologische wijze geboerd.
Voor meer informatie over Geldersch Landschap: www.mooigelderland.nl